Znalazłeś się kiedyś jako trener w następującej sytuacji? Pracujesz ciężko ze swoim zawodnikiem i wydaje się, że nie robi on żadnych postępów. Czasem nawet odnosisz wrażenie, że gra gorzej!
Ten stan wydaje się trwać w nieskończoność i nagle, gdy już straciłeś wszelkie nadzieje, twój zawodnik zaczyna grać o klasę lepiej. Tenisista po prostu przeskoczył z jednego poziomu do drugiego i co najciekawsze zwykle bez żadnej widocznej przyczyny. Zdrowy rozum podpowiada nam, że powinny być jakieś ogólne zasady jakie kierują tym zjawiskiem.
Rozwój młodych tenisistów do zdecydowanie bardzo złożone zagadnienie. Jednym z najczęściej zadawanych pytań w kręgach trenerskich jest to, w jaki sposób dostosować te zasady do rozwoju danego zawodnika? Zdając sobie sprawę, że rozwój człowieka to bardzo złożony proces, odpowiedź na to pytanie nie jest ani prosta ani ostateczna. W tym opracowaniu zaprezentuję parę pomysłów ewentualnych rozwiązań przydatnych w pracy trenerskiej.
Prawa rządzące złożonym systemem rozwoju
Współczesna nauka poświęca szczególną uwagę prawom charakteryzującym system rozwoju zawodnika. Badacze, nie próbują jednak udzielić definitywnych odpowiedzi. Ich celem jest opisanie prawideł i procesów jakie kierują systemem rozwoju.
Lepsza znajomość praw rządzących rozwojem, zdefiniowanie obecnego stanu oraz wpływu poszczególnych elementów treningowych na grę zawodnika pozwoli trenerowi na określenie optymalnej drogi jaką dany zawodnik powinien podążać. W tenisie, polega to na rozpatrzeniu wymagań jakie stawia gra oraz na znajomości praw rządzących rozwojem organizmu człowieka.
Powinniśmy zdać sobie sprawę, że w przypadku złożonego systemu, niewielkie zmiany poczynione na początku, mogą prowadzić do poważnych zmian w perspektywie dłuższego okresu czasu. Na przykład, jeśli młody zawodnik jest uczony gry kontynentalnym uchwytem przy uderzeniach z głębi, to będzie on miał w przyszłości poważne problemy z graniem piłki mocnym top-spinem, umiejętności tak potrzebnej na wolniejszych kortach. Dodatkowo, zmiana jednego elementu będzie miała wpływ na inne elementy. Dla przykładu, zwiększenie szybkości i precyzji serwisu pozwoli serwującemu na grę ofensywną po pierwszym serwisie. To znowu będzie miało znaczący wpływ na rozwój jego pewności siebie oraz na strategię wygrywania punktów przy swoim serwisie.
Praktyka wykazała, że rozwój pewnych elementów, takich jak, technika, taktyka czy kontrola emocjonalna mają wielki wpływ na sukces i rozwój gry zawodnika. Rozwój techniczny pozwoli lepiej wykorzystywać w grze różne rodzaje uderzeń, rozwój taktyczny pozwoli na lepsze wykorzystanie różnych technik, a kontrola emocjonalna da zawodnikowi stabilność gry w krytycznych sytuacjach.
Rozwój gry i jego związek z rozwojem fizycznym i umysłowym
Proces rozwoju gry jest powiązany z rozwojem fizycznym i psychicznym zawodnika. Rozwój ten nie zachodzi jednak stale i równomiernie, i w niektórych okresach, pewne cechy rozwijają się szybciej niż inne. Aby jeszcze dodatkowo skomplikować sprawę, każdy zawodnik rozwija się w swoim własnym tempie.
Największe postępy zachodzą podczas intensywnego rozwoju całego systemu, gdy zmiany zachodzą skokowo. Na przykład, dziecko może urosnąć 20 cm w ciągu jednego roku. Warto podkreślić, że kolejność samych zmian jest identyczna u wszystkich dzieci. System nerwowy rozwija się najszybciej, w okresie dojrzewania najbardziej zaakcentowany jest rozwój systemu kostnego po którym następuje rozwój układu immunologicznego i mięśniowego. Cały proces rozwoju kończy się dojrzałością emocjonalną.
Podobnie jak rozwój fizyczny i umysłowy, rozwój gry zawodnika również może zachodzić skokowo i wszyscy zawodnicy muszą przejść przez ten sam cykl przemian. W ten sam sposób w jaki ciało przygotowuje się do intensywnego wzrostu poprzez zwiększenie swojej masy, każdy zawodnik, przed wykonaniem ?skoku? w swojej grze, musi rozwinąć określone umiejętności.
Na przykład, rozwój własnego stylu gry jest powiązany ze zdolnością zawodnika do zrozumienia koncepcji taktycznych, która znowu wymaga umiejętności abstrakcyjnego myślenia. Biorąc pod uwagę, że abstrakcyjne myślenie zwykle rozwija się miedzy 13 a 15 rokiem życia, świadome określenie i rozwój własnego stylu gry może mieć miejsce dopiero po przekroczeniu 14/15 lat.
Dlaczego rozwój gry zachodzi skokowo?
Proces rozwijania nawyków ruchowych zachodzi na różnych poziomach. Badania wykazały że proces ten przebiega na zasadzie prób i błędów. Występują w nim naprzemiennie okresy intensywnego wzrostu oraz stabilizacji a nawet zmniejszenia jakości ruchu. Najczęstszymi przyczynami stabilizacji tj. przerwy w rozwoju są:
1. Utrata motywacji
2. Konieczność włączenia nowych umiejętności do rozwiązania problemu.
Utrata motywacji w tenisie jest, w większości przypadków, konsekwencją nieudanych startów turniejowych przez dłuższy okres czasu, oraz monotonnego treningu, charakterystycznego dla młodych zawodników którzy zwykle albo wyłącznie mają indywidualne zajęcia z trenerem.
Stagnacja pojawia się również wtedy gdy zbyt wiele uwagi poświęca się podstawowej technice uderzenia przez zbyt długi okres czasu podczas gdy rozwój myślenia taktycznego jest zaniedbywany (na przykład podejmowanie decyzji). To znowu powoduje niemożność świadomej pracy nad rozwojem indywidualnego stylu gry zarówno podczas treningów jak i meczów turniejowych.
Skokowy model rozwoju gry
Gdy tylko początkujący zawodnicy nauczą się podstawowej techniki uderzeń, pragną grać na punkty i wygrywać. Dla niektórych stanie się to sposobem spędzania wolnego czasu i zdobywania nowych przyjaciół. Ci bardziej ambitni zaczną rywalizować w turniejach a tylko nieliczni uczynią z gry w tenisa swój zawód.
Każdy młody zawodnik przechodzi przez dziewięć ?skoków?, lub dziewięć poziomów rozwoju gry.
Poniższa tabelka zawiera opis tych ?skoków? oraz wiek w którym najczęściej się pojawiają. Odcinki czasowe zostały określone bazując na założeniu że współcześnie, zawodnicy wyczynowi zaczynają grę między 4 a 7 rokiem życia. Podany przykładowy wiek powinien być traktowany jako ilustracja, gdyż bardzo duże różnice indywidualne mogą pojawić się zależnie od talentu, ilości treningu itd.
1. Kontakt (wiek 4-7) Swobodne trafianie piłką w rakietę
2. Współpraca w wymianie (wiek 7-8) Kontrolowane uderzenia pozwalającena wymianę z partnerem
3. Rywalizacja w wymianie (wiek 8-10) Rozgrywanie punktów z serwisem i returnem
4. Kontrolowanie kortu (wiek 11-13) Zdolność do kontrolowania długości i kierunku uderzenia
5. Zwiększenie siły uderzenia (wiek 13-15) Po intensywnym okresie wzrostu na początkuokresu dojrzewania, młody zawodnik nabierze znaczącej siły uderzenia.
6. Profesjonalna postawa (wiek 14-17) W tym okresie zawodnicy świadomie przyznają istnienie problemui stają się świadomi własnej odpowiedzialności za znalezienie rozwiązania
7. Określenie własnego stylu gry (wiek 16-18) Zawodnik staje się świadomy tego jakim stylem gry najłatwiej i najskuteczniej zdobywa punkty.
8. świadoma kontrola emocjonalna (wiek 17-23) Dzięki świadomej kontroli emocjonalnej, zawodnik potrafi wykorzystać w pełni swój potencjał w krytycznych sytuacjach meczowych
9. świadoma kontrola przebiegu meczu (match flow)(wiek 19-25) Czucie tego co dzieje się na korcie i używanie optymalnych rozwiązań zależnie od stanu meczu.
Podsumowanie
Model rozwoju poprzez ?skoki? łączy prawa i dynamikę rozwoju biologicznego z rozwojem gry tenisisty. Bazując na ogólnych prawach rządzących rozwojem biologicznym i dynamiką rozwoju gry, doświadczony trener będzie w stanie przewidzieć postępy u określonego zawodnika. Im młodszy zawodnik tym większa niewiadoma ale i tym większy potencjał rozwojowy. Dlatego, doświadczeni trenerzy i sponsorzy poszukują dzieci z wielkim potencjałem a nie zawsze tych, które odnoszą sukcesy jako dziesięcio czy dwunastolatki.
Model ?skokowy? pozwala na lepsze zrozumienie dynamiki rozwoju zawodnika w powiązaniu z posiadanymi przez niego umiejętnościami. Dodatkowo model ten pozwala na bardziej elastyczne podejście do długoterminowego planowania treningów w oparciu o wiek zawodnika, oraz na określenie optymalnej drogi rozwoju dla danej osoby.
Jest sprawą wielkiej wagi zrozumienie, że aby zawodnik mógł wykonać tak wyczekiwany ?skok? musi on już mieć wykształcone określone zadatki. Dlatego, niewystarczające przygotowanie do następnego skoku rozwojowego jest dość często przyczyną długiego okresu rozwojowej stagnacji. W tym miejscu warto nadmienić że niedostatki koordynacyjne i techniczne mogą być na pewnym etapie rozwoju bardzo trudne jeśli nie niemożliwe do poprawienia lub zrekompensowania.
Zbyt wczesna automatyzacja techniki tenisowej może być przyczyną słabszego rozwoju z powodu niezastosowania całego intelektualnego, koordynacyjnego i motorycznego potencjału. Również, wczesne użycie całego potencjału rozwojowego może prowadzić do długiego zastoju w rozwoju zawodnika, który znowu może zaowocować utratą motywacji do treningu i rywalizacji.
Z powyższych powodów jest niezwykle istotne aby zawodnik miał uczucie ciągłych postępów w swojej grze i rezultatach turniejowych. Optymalne tempo rozwoju zawodnika to takie w którym przygotowania do wykonania następnego skoku zaczynają się jeszcze przed uzyskaniem szczytu możliwości oferowanego przez poprzedni poziom rozwoju.
Hrvoje Zmajic, ITF/ Tennis Europe Development Officer
Tłumaczył Krystian Pfeiffer
