Odpowiedzialny Dobór Turniejów
Jednym z najtrudniejszych zadań trenera począwszy od trenowania zawodników młodszych kategorii a skończywszy na zawodowym tour jest zapewnienie tenisiście warunków do stałego dynamicznego rozwoju. Proces ten obejmuje wiele decyzji dotyczących między innymi odpowiedniej ilości treningu ogólnorozwojowego poza sezonem startowym, ilości treningu na korcie, oraz częstotliwości startów turniejowych w celu osiągnięcia swoich celów rozwojowych. Ta ostatnia kwestia, czyli dobór turniejów, może mieć największe znaczenie ponieważ rywalizacja leży u podłoża całego tenisowego życia.
Dlaczego Odpowiedzialny Dobór Turniejów?
Odpowiedzialny dobór turniejów jest niezwykle istotny ponieważ sezon startowy jest w tenisie bardzo długi i fizycznie wymagający. Ten problem był ostatnio widoczny na przykładzie zawodowca który w jednym roku grał w prawie 50 turniejach i pokazówkach zdobywając wysoki światowy ranking. Niestety, w następnym roku miał on poważny kryzys i nabawił się chronicznej kontuzji która na zawsze wykluczyła go z rywalizacji.
Granie zbyt wielu turniejów może spowodować zmęczenie i wypalenie co w konsekwencji może prowadzić do kontuzji lub choroby. Kwestia ta jest szczególnie ważna ze względu na fakt, że wiele ważnych turniejów rozgrywanych jest pod koniec roku. Stanowczo zbyt często można usłyszeć z ust zawodnika zdania typu: ? Nie mogę się doczekać końca tego turnieju?, lub ?Sezon ma się już ku końcowi, super!?. Nie jest to postawa którą chciałoby się obserwować przed startem w kluczowych turniejach. Tenisista potrzebuje utrzymywać właściwą postawę, motywację i zdrowie aby być w stanie walczyć na najwyższym swoim poziomie do samego końca sezonu.
Kiedy grać?
Zawodnicy powinni brać udział w rywalizacji tylko wtedy gdy turniej spełnia pewne kryteria. Ogólnie rzecz biorąc, turnieje powinny pełnić konkretną rolę w osiąganiu przez zawodnika celów wyznaczonych na dany sezon. Po pierwsze zawodnicy powinni rywalizować wtedy gdy potrzebują większego doświadczenia turniejowego. Po drugie, powinni grać w celach kwalifikacyjnych. Po trzecie, powinni grać w turniejach w celu sprawdzenia swoich umiejętności na tle swoich rówieśników oraz dla przyspieszenia własnego rozwoju. Po czwarte, rywalizacja jest polecana gdy tenisiści potrzebują paru meczy w turniejach niższej rangi przed przystąpieniem do ważnych turniejów. Podsumowując, warto wziąć pod uwagę, że każdy turniej powinien dostarczać zawodnikowi jakiejś pozytywnej nauki wpływającej na przyspieszenie lub utrzymanie jego rozwoju.
Kiedy nie grać?
Zawodnicy nigdy nie powinni grać w turniejach w celu zbudowania pewności siebie. Pewność siebie nie pochodzi z turniejowej rywalizacji ale z porządnego przygotowania. Zwykle z tej przyczyny, zawodnicy kończą turniej mający zbudować ich pewność z mniejszym poczuciem pewności siebie niż przed turniejem.
Tenisiści nigdy nie powinni grać w turnieju tylko dlatego, że wiedzą, że go wygrają. Jest to tak naprawdę sytuacja bez wygranych. Jeśli taki zawodnik wygra to niewiele dzięki temu zyskuje ponieważ oczekuje się od niego zwycięstwa. Jeśli natomiast przegra, może to poważnie nadszarpnąć jego pewność siebie.
Zawodnicy nigdy nie powinni rywalizować w turnieju gdy nie są w pełni przygotowani do gry na swoim najwyższym poziomie. Jeśli zawodnik ma kryzys, gra w turnieju nie jest sposobem na wyjście z niego. Presja wyjścia z kryzysu, jaką zawodnik na siebie nakłada, prawie z całą pewnością spowoduje, że nie będzie on grał dobrze. Zwykle, tenisiści wychodzą z kryzysów zmniejszając nakładaną na siebie presję, rozumiejąc co do tego kryzysu doprowadziło i poprzez właściwy trening stopniowo zwiększając poziom swojej gry.
W końcu, zawodnik nie powinien nigdy grać w turnieju bez żadnej przyczyny i celu, dla samego grania. Takiej sytuacji zwykle towarzyszy niska motywacja ? częsta przyczyna słabej gry.
Podsumowując, trener powinien, planując plan startowy, wziąć pod uwagę powyższe kryteria i ostrożnie wybrać te turnieje, które wpłyną na długo terminowy rozwój zawodnika. W wyborze imprez startowych powinna obowiązywać jedna podstawowa zasada: zawodnicy powinni grać w turniejach tylko wtedy gdy mają więcej do wygrania niż do stracenia.
Rozmawiaj z zawodnikiem
Zrozumienie zawodnika jest jednym z podstawowych obowiązków trenera. Znajomość potrzeb zawodnika, jego motywacji oraz tego co dzieje się w jego życiu jest kluczową sprawą w pracy trenerskiej. Nie jest to jednak proste zadanie. Nie potrafimy przecież czytać w myślach a często jesteśmy odpowiedzialni za dużą liczbę zawodników. Bycie na bieżąco z ich potrzebami i motywacjami może być pracą samą w sobie. Jednak ta informacja jest ogromnie istotna w zwiększaniu intensywności oddziaływania trenera na zawodnika.
Najważniejsze informacje
Jakich informacji może potrzebować trener aby wykonywać swoją pracę na najwyższym możliwym poziomie? Na pewno potrzebuje on wiedzieć o potrzebach swoich zawodników na treningu, na turnieju, jako członka zespołu oraz zdawać sobie sprawę z rzeczy dziejących się w życiu zawodnika poza kortem.
1. W okresie przygotowawczym, który jest fundamentem okresu startowego, ważne jest zrozumienie potrzeb motywacyjnych tenisisty. Czy potrzebuje on być ostro popychany przez ciebie, zachęcany i wspierany w bardzo pozytywny sposób, dołączany do mocno zmotywowanego kolegi czy może pozostawiony samemu sobie gdyż posiada silną motywację wewnętrzną?
2. Ważnym elementem w prowadzeniu zespołu lub grupy treningowej jest utrzymywanie harmonii i rozwiązywanie konfliktów. Znajomość interpersonalnych potrzeb zawodników pomoże w zbieraniu pozytywnych doświadczeń w pracy w grupie i utrzymywaniu dobrych relacji miedzy zawodnikami. Tak więc warto jest zastanowić się nad najlepszym dopasowaniem poszczególnych zawodników do ogólnego charakteru grupy treningowej. Czy lubią oni być sami czy może pośród kolegów z drużyny, kto jest ich najlepszym przyjacielem w drużynie i jakie problemy w komunikacji mają poszczególni zawodnicy we współpracy z grupą?
3. Podczas pracy na korcie, trener powinien wiedzieć czy sposób w jaki przekazuje informacje jest zrozumiały dla jego zawodników. Warto jest zapytać ich jaki jest ich styl uczenia się. Czy uczą się oni najlepiej przy werbalnym, wizualnym czy kinestetycznym przekazie informacji? Czy potrzebują większej ilości technicznych wskazówek w celu przypomnienia tego nad czym w danym momencie pracują?
4. W dniu meczu, sposób w jaki trener układa relację z zawodnikiem może znacząco wpłynąć na jakość gry tenisisty. Często jednak nie jest do końca jasne, co powinno się z zawodnikiem robić. Na przykład, czy nasz zawodnik woli przed meczem być sam czy może potrzebuje obecności trenera? Czy potrzebuje wskazówek technicznych, taktycznych czy może motywacyjnych? Jest to ważna informacja dla każdego szkoleniowca, gdyż okres przed meczem ma kluczowe znaczenie dla całego występu w turnieju.
5. Warto również pamiętać, że zawodnik nie spada na kort z nieba. Sprawy które trapią go poza kortem z pewnością będą miały wpływ na jego grę. Dlatego trener powinien czynić starania w kierunku zrozumienia sytuacji rodzinnej, zdrowotnej, socjalnej i szkolnej zawodnika.
Zdobywanie informacji
Aby pełniej zrozumieć sportowca potrzebna jest więc jasna informacja, którą najłatwiej jest otrzymać dając tenisiście szansę wypowiedzenia się na interesujące nas tematy. Jednym ze sposobów jest poproszenie zawodnika o wypełnienie kwestionariusza, który ja zatytułowałem ?Porozmawiaj ze swoim trenerem? i który można następnie przestudiować w wolnym czasie. Warto też uzyskaną informację zapisać w sposób umożliwiający szybkie zorientowanie się w sytuacji zawodnika, gdy tylko zaistnieje taka potrzeba.
1. Co najbardziej cię motywuje podczas treningu?
2. Z kim masz najlepsze relacje w twojej grupie treningowej?
3. Z jakim rodzajem konfliktów spotykasz się najczęściej w twoim teamie?
4. Jaki sposób przekazu informacji najbardziej działa na twoją wyobra?nię: słowny, wizualny, kinestetyczny (ruch twojego ciała) czy może kombinacja kilku z nich?
5. Co powinienem a czego nie powinienem robić w czasie przygotowań do nadchodzącego meczu (rozmawiać czy zostawić w samotności, a może udzielać wskazówek technicznych)?
6. O jakich sprawach spoza tenisa powinienem wiedzieć aby pracować z tobą najlepiej jak można (np. szkoła, rodzina, zdrowie)?
Przygotowania przedmeczowe
Okres zaraz przed meczem jest najważniejszym momentem całego procesu przygotowania do meczu. To co zawodnik myśli, czuje i robi zaraz przed grą będzie decydowało o tym jak dobrze dany mecz będzie rozegrany. Trener może w znacznym stopniu pomóc zawodnikowi w optymalnym przygotowaniu się do nadchodzącego spotkania.
Można wyróżnić trzy podstawowe zadania przed meczowe. Po pierwsze, cały sprzęt powinien być idealnie przygotowany. Po drugie, ciało musi być rozgrzane i w optymalnym stopniu pobudzone. Po trzecie, zawodnik musi być pewny swoich umiejętności i skoncentrowany na jak najlepszej grze podczas spotkania.
Jest kilka kluczowych czynników, które mogą pomóc lub przeszkodzić w przygotowaniu do meczu. Pierwsze pytanie jakie sobie należy zadać to: ?Które miejsce w ośrodku w którym rozgrywany jest turniej najlepiej nadaje się na przygotowania do meczu?? Będzie to w dużej mierze zależało od stylu koncentrowania się zawodnika. Jeśli tenisista ma tendencję by ?zbyt dużo myśleć? powinien pozostać w zgiełku turnieju i przygotować się w tych warunkach do meczu. Jeśli natomiast zgiełk turniejowy rozprasza nadmiernie tenisistę to wtedy warto odseparować się i przygotować do meczu w samotności.
Następnie, zawodnicy powinni zdecydować co potrzebują zrobić aby być całkowicie przygotowanym. Jak już wcześniej wspomniano, są trzy główne aspekty tego przygotowania, ale w każdym z nich, zawodnik ma swoje ulubione sposoby postępowania. Dla przykładu, każdy zawodnik może mieć określone ćwiczenia które lubi wykonywać aby przygotować się fizycznie. Trenerzy powinni pomóc zawodnikom w rozwinięciu odpowiednio poukładanej rutyny przed meczowej, która pozwoli przygotować się do meczu we wszystkich trzech aspektach.
Kolejnym ważnym etapem w planowaniu przygotowania do spotkania, jest określenie przez zawodnika z kim powinien wchodzić w interakcję a kogo powinien unikać w czasie przygotowań do pojedynku. Tenisiści powinni kontaktować się tylko z tymi osobami, na obiekcie na którym rozgrywany jest turniej, które mogą zwiększyć jakość ich przygotowań, np. z trenerami. I odwrotnie, zawodnicy powinni określić kogo lub czego powinni unikać gdyż przeszkadza to w przygotowaniach np. gadatliwi zawodnicy, obsługa turnieju, rodzice i niechciane informacje turniejowe.
Podsumowując, trenerzy powinni pomóc zawodnikowi w określeniu tego co potrzebuje on zrobić aby w pełni przygotować się do zagrania swojego najlepszego meczu. Zawodnicy mogą pó?niej przygotować swój własny plan przygotowań do meczu który pozwoli im kontrolować wszystkie najważniejsze czynniki, zwiększając w ten sposób prawdopodobieństwo grania na najwyższym swoim poziomie.
Posezonowa Ocena Trenera
Każdy trener pracujący z zawodnikami zdaje sobie sprawę, że postęp w każdej sferze szkolenia zachodzi dzięki świadomości własnych słabości i pracy nad nimi. Mimo to, trenerzy rzadko są oceniani w zorganizowany i systematyczny sposób, przez co stają się mniej świadomi swoich słabych stron. Co gorsza, jeszcze rzadziej trenerzy uzyskują informacje na swój temat od bezpośrednich odbiorców swoich umiejętności, czyli od zawodników.
Powszechną praktyką spotykaną w szkolnictwie wyższym (w stanach) jest ocena nauczyciela przez studentów. Informacje zebrane w ten sposób są następnie traktowane jako konstruktywna krytyka pomocna w dalszym rozwoju nauczyciela, jego przyszłym zatrudnieniu czy potencjalnym awansie. Ta sama procedura mogłaby mieć miejsce w ocenie pracy trenera, co pozytywnie wpłynęłoby na rozwój zawodu trenerskiego i całego tenisa w naszym kraju.
Kwestionariusz oceniający trenera mógłby składać się z dwóch części. Pierwsza z nich miała by postać oceny szerokiej gamy umiejętności trenerskich w pięciostopniowej skali (1: słabo, 2: poniżej średniej, 3: średnio, 4: dobrze, 5: doskonale). Druga część kwestionariusza mogłaby być przeznaczona na komentarze pozwalające zawodnikom na wyrażenie własnych opinii o trenerze. Czego mogłaby dotyczyć ocena?
1. Wiedzy trenerskiej ? zakresu i głębokości wiedzy trenera w sferze techniki, treningu ogólnego, mentalnego i sprzętu.
2. Umiejętności przekazywania wiedzy ? zdolności trenera do jasnego przekazywania potrzebnej zawodnikowi wiedzy.
3. Entuzjazmu? ilości energii i miłości do sportu którą trener wnosi do swojej pracy.
4. Postawy względem podopiecznych ? sposobu w jaki trener traktuje zawodników w kwestii szacunku, troski i dyscypliny.
5. Ogólnie trenera jako osoby,
Oprócz informacji od zawodników, inne aspekty pracy trenerskiej mogłyby być ocenione przez osobę nadzorującą proces szkolenia i trenera koordynatora. Warto by w tej ocenie uwzględnić ?poza kortowe? obowiązki trenera uwzględniające organizacyjne i administracyjne uzdolnienia, zdolności komunikowania się z innymi pracownikami klubu, rodzicami i innymi osobami związanymi z tenisem, a także cechy osobowe takie jak inicjatywa i zdolność zarządzania własnym czasem.
Przyjmując ten sposób postępowania, ważne jest by trenerzy postrzegali cały proces oceniania pozytywnie i konstruktywnie, a nie jako coś co zagraża ich pozycji. Prawdę powiedziawszy, zastosowanie systematycznego systemu oceny trenerów usunęło by wiele subiektywnych i arbitralnych decyzji odnośnie zatrudnienia, podwyżek czy awansów. Na bardziej osobistym poziomie, pozwoliłoby to trenerom na zdobycie jasnej informacji, której mogliby użyć w celu poprawienia jakości ich pracy.
Motywowanie rozwijających się zawodników
Na jakość gry mają wpływ trzy czynniki: umiejętności, motywacja i stopień trudności zadania. Z tych czynników tylko jeden, motywacja, jest całkowicie w granicach kontroli zawodnika. Z tego też powodu, trenerzy powinni skoncentrować wiele swojej energii na rozwijaniu i utrzymywaniu wysokiego poziomu motywacji u swoich zawodników. Nie jest to proste zadanie z powodu długości i intensywności sezonu startowego oraz związanego z nim stresu mentalnego, emocjonalnego i fizycznego jaki przeżywają w tym okresie zawodnicy.
Czym jest Motywacja?
Prosto rzecz ujmując, motywacja jest to zdolność do rozpoczęcia i wytrwania w danej czynności. To pragnienie brania udziału w danej aktywności pochodzi z wiary, że dane działanie dostarcza jakiejś wewnętrznej (np. satysfakcja, radość) lub zewnętrznej (np. sława, bogactwo) nagrody. W praktyce, to właśnie nagrody pozwalają zawodnikom na kontynuowanie ciężkiej pracy w obliczu znudzenia, zmęczenia, bólu, i pragnienia robienia innych rzeczy. Mimo, że zarówno wewnętrzna i zewnętrzna motywacja mogą być skuteczne, badania wykazały, że motywacja wewnętrzna najsilniej i przez najdłuższy okres czasu wpływa na chęć do pracy i osiągane wyniki. Dzieje się tak dlatego, że nagrody zewnętrzne mogą się zmieniać i (co jest całkiem prawdopodobne) zupełnie zanikać. Jednakże, tenisiści mają kontrolę nad swoimi wewnętrznymi nagrodami i mogą je wykorzystywać kiedy tylko zechcą. Z tego też powodu, motywacja wewnętrzna jest idealna dla wszystkich zawodników.
Silnie wewnętrznie umotywowany zawodnik jest skłonny zrobić wszystko co w jego mocy aby stać się tak dobrym jak to tylko możliwe, niezależnie od nagród i wpływu osób postronnych. Ta pasja musi być kierowana w kierunku treningu ogólnorozwojowego, treningu technicznego, przygotowania mentalnego, i stylu życia z uwzględnieniem diety, snu, szkoły, rodziny i stosunków międzyludzkich. Prosty schemat najlepiej ilustruje wagę motywacji w procesie przygotowań do gry na najwyższym poziomie:
Wysoka Motywacja -> Pełne przygotowanie -> Gra na najwyższym poziomie
Oznaki niskiej motywacji
Zwykle nie jest trudno zidentyfikować tenisistów którym brakuje motywacji. Są to przeważnie zawodnicy którym brakuje zainteresowania niektórymi lub wszelkimi aspektami treningu, wykazują mniej niż 100% zaangażowania, a czasem mogą unikać treningu w ogóle. Brak motywacji może również skrócić ich rutyny treningowe i meczowe, sprawić, że będą z powodu niewielkich kontuzji usprawiedliwiać swoje nieobecności na treningu lub brać niepotrzebne dodatkowe dni wolne.
Rozwój motywacji
Regularny partner treningowy
Niezależnie od tego jak ciężko zawodnicy pracują w samotności, będą trenować ze znacznie większym zaangażowaniem jeśli ktoś będzie ich popychał do przełamywania kolejnych barier. Bardzo użytecznym sposobem zwiększania motywacji jest zorganizowanie zawodników w pary. Jest to szczególnie skuteczne gdy zawodnicy mają podobne umiejętności, cele sportowe i programy treningowe. W każdym dowolnym dniu treningu przynajmniej jeden z nich będzie umotywowany do ciężkiej pracy. Tenisiści będą również bardziej zaangażowani w trening mając świadomość, że ktoś na nich liczy.
Określenie najwaleczniejszego zawodnika.
Na motywacje może również pozytywnie wpłynąć określenie przez młodych tenisistów zawodnika światowej klasy, który wyróżnia się największą walecznością na korcie. Następnie warto imię lub zdjęcie tego zawodnika wywiesić w miejscu w którym nasi podopieczni będą je regularnie oglądać. Można również, od czasu do czasu, zapytać zawodnika czy pracuje tak ciężko jak jego najwaleczniejszy idol.
?Motywatory?
Im częściej zawodnikom przypomina się o konieczności utrzymania motywacji na wysokim poziomie, tym bardziej to zapadnie w ich świadomość. Dobrym sposobem na ciągłe oddziaływanie w tym kierunku są motywujące słowa klucze, np. ?Jazda?, ?Walka? oraz powiedzenia: ?Id? na całość albo id? do domu?, ?Jeśli masz być nied?wiedziem to bąd? grizzly? a także fotografie, np. Samprasa, Graf, umieszczane na ścianach domku klubowego, a szczególnie ponad drzwiami przez które zawodnicy wchodzą na kort.
Zadawaj codzienne pytania
Są dwa pytania które warto zadać zawodnikom na początku i na końcu każdego dnia pracy. Przed treningiem warto zadać podopiecznym pytanie: ?Co możesz dzisiaj zrobić aby stać się najlepszym zawodnikiem jakim tylko możesz być?? Po treningu trener może zapytać: ?Czy zrobiłeś wszystko co w twojej mocy aby stać się najlepszym zawodnikiem jakim tylko możesz być??
Dzienniczek treningowy
Bardzo umacniająca jest dla zawodników możliwość obserwowania postępów w różnych sferach treningu i startów turniejowych. Skutecznym sposobem jasnego postrzegania swoich dokonań jest utrzymywanie dzienniczka treningów. Zapisywanie tego co robi się na treningu, pozwala zawodnikowi na dokładniejsze zapoznanie się z najważniejszymi aspektami przygotowań turniejowych w sferze fizycznej, technicznej i mentalnej. Daje również możliwość zaobserwowania tendencji jakie zawodnik przejawia w meczach turniejowych. Obserwowanie swoich postępów zapisanych w dzienniczku dostarcza zawodnikowi utwierdzenia w celowości dokonywanych wysiłków i zwiększa jego motywację. Dzienniczki treningowe są również przydatne w określaniu przyczyn przetrenowania, choroby, kontuzji a także kryzysów i okresów wyśmienitej gry.
Ilość vs. Jakość
Dopracowanie się grupy wysoko wewnętrznie zmotywowanych zawodników to wspaniały cel. Jednakże, wysoko zmotywowani tenisiści muszą być również monitorowani i ?stopowani? od czasu do czasu. Tego rodzaju wyczynowcy często żywią przekonanie, że duża ilość pracy jest sposobem na osiągnięcie pełnego potencjału. Dla przykładu, jeśli jedna godzina intensywnych ćwiczeń daje dobre rezultaty to dwie godziny ostrych ćwiczeń dadzą jeszcze lepsze wyniki. Często tracą oni z oczu tą oczywistą prawdę, że jakość również odgrywa wielką rolę w ich treningu. Ważnym faktem jaki warto im zaszczepić jest postawa: ?Nie trenuj ciężko, trenuj mądrze!!? Posługując się tą ideą, trener następnie powinien pokazać zawodnikom jak mądra praca zaprowadzi ich do postawionych sobie celów. Aby przyspieszyć przyswojenie tego sposobu myślenia, warto wskazać efekty przedkładania ilości nad jakością np. zastój, wypalenie, kontuzja i kryzys.
Artykuł opublikowany w USPTA News Journal (1992)
Jim Taylor
Tłumaczył Krystian Pfeiffer