Bóle kolan

Przyczyny, profilaktyka, leczenie

Ból kolan jest dolegliwością dość często występującą u osób aktywnie uprawiających sport, jednakże może pojawiać się niezależnie od intensywności aktywności fizycznej czy wieku. Jego podłoże często jest złożone i nie zawsze bezpośrednio związane z samym stawem kolanowym. Poniżej przeprowadziłem krótką analizę najczęściej spotykanych przyczyn dolegliwości bólowych stawów kolanowych oraz możliwości ich leczenia.

Zacznijmy od kąta Q

Kąt Q jest to linia łącząca kolec biodrowy przedni górny ze środkiem rzepki i drugą linią biegnącą od środka rzepki do guzowatości piszczeli. Jego prawidłowa wartość powinna oscylować pomiędzy 11-17 stopniami u mężczyzn i 14-20 stopniami u kobiet. Na podstawie samej oceny kąta Q nie można ostatecznie zdiagnozować źródła bólu. Niemiej może być on podstawą do dalszej analizy i może świadczyć m.in. o występowaniu:

• koślawości lub szpotawości kolan
• nadmiernej rotacji wewnętrznej lub zewnętrznej piszczeli, która może być efektem szpotawości lub koślawości stawów skokowych
• dysproporcjach w napięciu taśm mięśniowo-powięziowych kończyny dolnej.

Kolana koślawe

Jest to wada polegająca na trwałym przesunięciu osi podudzia względem osi uda na zewnątrz. Wzrokowo objawia się to zbliżeniem części przyśrodkowych kolan i stawów skokowych.

Koślawość kolan może być wywołana m.in. przez:

• stopę płasko-koślawą
• krzywicę
• porażenia nerwowe
• otyłość
• urazy.

Sama koślawość kolan, podobnie jak występowanie kąta Q, nie jest podstawą do wysnuwania wniosków na temat przyczyny bólu. Jednakże powinniśmy wykryć i stopniowo eliminować patologie współtowarzyszące koślawości.

W układzie więzadłowym mogą być to:

• skrócenie więzadła pobocznego strzałkowego
• rozciągnięcie więzadła pobocznego piszczelowego.

W układzie mięśniowym:

• przykurcz mięśnia dwugłowego uda i mięśni biodrowo-piszczelowych
• rozciągnięcie mięśnia smukłego, półścięgnistego, półbłoniastego, krawieckiego i głowy przyśrodkowej mięśnia czworogłowego uda.

W układzie kostnym rozrost kłykci wewnętrznych kości udowej w stosunku do zewnętrznych, wywołujący wewnętrzne pochylenie powierzchni stawów kolanowych.

Obecność wyżej wymienionych zmian ? zarówno wszystkich jednocześnie, jak i wybranych ? może stanowić podstawę występowania bólu w stawach kolanowych. Eliminacja zachwiań i dysproporcji może stanowić solidne podstawy do pozbycia się problemu.

Jak leczyć koślawość kolan

Leczenie koślawości kolan w pierwszej kolejności powinno koncentrować się na wyeliminowaniu przyczyny pierwotnej. Następnie likwidujemy wszystkie wtórne dysbalanse mięśniowo-powięziowe. W tym celu stosujemy stretching, wzmacnianie osłabionych grup mięśniowych, kinesiotaping wspomagający rozciągnięte więzadła i/lub wkładki ortopedyczne.

Kolana szpotawe

 Kolana szpotawe są przeciwieństwem kolan koślawych. W przebiegu tej wady posturalnej dochodzi do ustawienia stawów kolanowych pod kątem otwartym i uwypuklenia kości udowej, piszczelowej i strzałkowej bocznie od linii środkowej stawu. Czynniki wywołujące szpotawość kolan to głównie krzywica i zbyt wcześniej rozpoczęte chodzenie. Stąd uwaga do młodych rodziców, aby nie przyśpieszać chodzenia u dzieci.

Przyczyny dolegliwości bólowych przy kolanach szpotawych:

• nadmierne rozciągnięcie więzadła pobocznego strzałkowego
• przykurcz więzadła pobocznego piszczelowego
• rozciągnięcie mięśni: dwugłowego uda i strzałkowych
• przykurcz pozostałych zginaczy stawu kolanowego z grupy tylnej uda oraz mięśnia brzuchatego łydki
• rotacja wewnętrzna stawów biodrowych
• nadmierny wyprost (przeprost) stawów kolanowych
• odsunięcie od siebie kłykci przyśrodkowych stawu kolanowego powyżej 3 cm.

Leczenie kolan szpotawych

Lista potencjalnych problemów, jakie wywoływać może szpotawość stawów kolanowych jest dość długa. Terapia tej nieprawidłowości powinna opierać się na stopniowym likwidowaniu wywołanego dysbalansu mięśniowo-powięziowego. Ponieważ podłoże szpotawości sięga nierzadko wczesnego okresu rozwojowego (zbyt wczesne rozpoczęcie chodzenia) lub też wady dziecięcej (krzywica) wszystkie wywołane przez nią współtowarzyszące anomalie mogą mieć charakter utrwalony. Terapia bólu może być więc rozłożona w czasie. Podstawę leczenia stanowi rehabilitacja w zakresie terapii manualnej, treningu funkcjonalnego, kinesiotapingu. Jednocześnie trzeba zaopatrzyć chorego we wkładki ortopedyczne korygujące ustawienie pięty.

Syndrom pasma biodrowo-piszczelowego ? ITBS (Iliotibial Band Syndrome)

Pasmo biodrowo-piszczelowe jest strukturą mięśniowo-powięziową biegnącą od kolca biodrowego przedniego górnego do kłykcia bocznego piszczeli. Większość pasma stanowi powięź szeroka uda napinana w części biodrowej przez niewielki (około 5-7 cm długości) mięsień ? naprężacz powięzi szerokiej uda. Zespół bólowy pasma biodrowo-piszczelowego koncentruje się w bocznym przedziale stawu kolanowego, uda i goleni, i często towarzyszy mu tkliwość w bocznej części kolana. Ból w przebiegu ITBS pojawia się zwykle podczas aktywności fizycznej, nierzadko u osób aktywnych ? biegaczy czy tenisistów, i narasta w wyniku zgięcia kolana do kąta 20-30 stopni. Ulgę może przynieść jego wyprost.

Przyczyny ITBS:

• koślawość stawu skokowego
• koślawość stawów kolanowych
• brak równowagi mięśniowej pomiędzy grupą prostowników i zginaczy kończyny dolnej
• osłabienie mięśnia pośladkowego średniego.

Leczenie syndromu pasma biodrowo-piszczelowego

W stanie ostrym, kiedy objawy są najbardziej nasilone, zaleca się zmniejszenie intensywności lub całkowite zaprzestanie treningów, okłady z lodu i przyjmowanie leków przeciwzapalnych.

Po ustąpieniu stanu ostrego i złagodzeniu objawów bólowych/zapalnych możemy stosować pełen wachlarz działań:

• stretching mięśni zginaczy stawu kolanowego, mięśni przywodzicieli stawu biodrowego
• ćwiczenia siłowe pozostałych grup mięśniowych (odwodzicieli biodra, prostowników kolana i biodra)
• ćwiczenia korekcyjne stopy płasko-koślawej
• terapię manualną w celu zlikwidowania anomalii biomechanicznych oraz rozluźnienia mięśniowo-powięziowego
• wkładki ortopedyczne.

Podsumowanie

Bóle kolan są dolegliwością często dotykającą ludzi aktywnych sportowo. Ich źródło w dużym stopniu może mieć związek z budową stawów kolanowych oraz zachwianą równowagą biomechaniczną w obrębie stawów biodrowych (np. ITBS) i skokowych (np. koślawość lub szpotawość). Do wyeliminowania źródła bólu potrzebna jest dokładna analiza, a następnie wyeliminowanie przyczyn, które często zlokalizowane są w miejscach odległych. Posturalny charakter źródła bólu może tłumaczyć częste występowanie problemu wśród sportowców – zwłaszcza amatorów. Nieskompensowane wady posturalne (koślawość, szpotawość kolan lub stawów skokowych) u osób nie uprawiających sportu mogą nie stanowić problemu z uwagi na niską wartość przeciążeń. W chwili wzrostu aktywności fizycznej, objawiającej się okresowym intensywnym obciążaniem niewłaściwie zbalansowanych struktur, dochodzi do mikrourazów. Kumulacja mikrourazów oraz ciągła praca w niewłaściwym łańcuchu biomechanicznym doprowadzają do wzrostu napięcia tkanek, a w konsekwencji bólu. Niewyeliminowanie w porę dysproporcji biomechanicznych doprowadza do błędnego koła: wada posturalna-mikrouraz-wzrost napięcia-ból. Skuteczne pozbycie się źródła bólu musi zatem skoncentrować się na usunięciu pierwszego ogniwa łańcucha – wady posturalnej.