Każdy ma swoją piętę Achillesa cz. 1

379

Ścięgno Achillesa (piętowe) jest największym i najsilniejszym ścięgnem w ciele człowieka. Jego dysfunkcje należą natomiast do najczęstszych urazów przeciążeniowych. Większość przypadków dotyczy ludzi uprawiających sport. Grupą najbardziej narażoną na tego typu kontuzję są biegacze oraz mężczyźni w wieku 30-50 lat.

Ścięgno piętowe łączy mięśnie łydki z kością piętową. Włókna tych mięśni ulegają rotacji i skrzyżowaniu. W miejscu ich skrzyżowania, 2-6 cm nad przyczepem do kości piętowej, ścięgno jest najsłabsze, a włókna ułożone są najgęściej. W tej okolicy spotyka się upośledzone ukrwienie i najczęściej dochodzi do uszkodzeń.

Nagłe podrażnienie zdrowego ścięgna jest związane ze stanem zapalnym przyścięgna lub ościęgna. Obrzęk może być widoczny i wyczuwalny przy dotyku. Najczęściej jednak dolegliwości są z natury chroniczne i związane ze zmianami zwyrodnieniowymi ścięgna. Wraz z procesem starzenia się dochodzi do zmniejszenia wytrzymałości na rozciąganie, stopniowego sztywnienia, oraz zmniejszenia możliwości przenoszenia maksymalnych obciążeń.

Co i dlaczego boli

Urazy ścięgna Achillesa powinny być postrzegane jako problem degeneracyjny, a nie jako stan zapalny. Do uszkodzeń dochodzi wskutek powtarzanych ruchów, wykonywanych w trakcie biegania i skakania. Najczęściej spotykamy się z tym problemem u graczy rekreacyjnych. Częste dolegliwości to ból lub uczucie sztywności w obrębie ścięgna, początkowo występujące jedynie rano i zaraz po rozpoczęciu gry. Następnie ból może być obecny w trakcie trwania wysiłku, a nawet w spoczynku. Ścięgno jest czasem bolesne przy dotyku, a siła i wytrzymałość mięśni łydki obniżona. Najczęściej pacjenci skarżą się na problemy 5-7 cm nad piętą.

Ścięgno jest otoczone przez ościęgno i kilka warstw okołościęgnistej tkanki poślizgowej, w obrębie których może pojawić się stan zapalny. W sytuacji wystąpienia uszkodzenia lub stanu zapalnego samego ścięgna proces leczenia jest opóźniony bądź nie występuje z powodu słabego ukrwienia okolicy. Może wtedy dojść do degeneracji ścięgna. Tendinopatia (czyli patologia ścięgna) charakteryzuje się słabo unaczynioną tkanką bliznowatą, zmniejszającą jego wytrzymałość na rozciąganie i predysponującą do naderwań ścięgna. Stan zapalny spotyka się także w obrębie kaletki maziowej, zlokalizowanej pomiędzy kością piętową a samym ścięgnem. Może dojść także do częściowego lub całkowitego zerwania ścięgna Achillesa.

Do zerwania dochodzi przy nagłym, dużym obciążeniu, kiedy kolano jest wyprostowane, a staw skokowy ustawiony w wyproście (stopa na siebie). Prawie zawsze ścięgno, które uległo zerwaniu, było zdegenerowane. Dolegliwości związane z całkowitym zerwaniem ścięgna piętowego to nagły, ostry ból, uczucie silnego uderzenia w łydkę, słyszalny trzask, niemożność normalnego chodzenia i powolnego wspięcia na palce (choć zdarzają się wyjątki). Na tego typu kontuzję cierpią sportowcy w wieku około 35 lat, a także powyżej 70 roku życia.

Ścięgno jak naciąg

Co dziesiąty zerwany Achilles dotyczy osoby grającej w tenisa. Najczęściej przyczyną zerwania jest wykonanie szybkiego startu lub ruchu skrętnego. Jedynie w 2,5 proc. przypadków przyczyną jest bezpośrednie uderzenie.

?Łydka tenisisty? jest częściowym uszkodzeniem mięśnia leżącego po wewnętrznej stronie łydki. Najczęściej występuje u tenisistów w wieku 35-50 lat. Do uszkodzenia dochodzi wskutek nagłego skurczu mięśnia, np. podczas sprintu. Poszkodowany odczuwa nagły, palący ból w łydce, czasem z towarzyszącym odgłosem.
Młodzież uprawiająca tenis też może mieć bóle w okolicy pięty, ale wtedy trzeba pomyśleć o innej przyczynie. Choroba Severa jest jałową martwicą guza kości piętowej. Pojawia się u fizycznie aktywnych dzieci w wieku 8-12 lat. U młodych ludzi stopa rośnie szybko, szybciej niż wydłużają się mięśnie i ścięgna, co powoduje ich napięcie oraz nadmierne obciążenia w miejscu, gdzie Achilles przyczepia się do kości piętowej.

Pięta Haglunda to patologia, w której dolegliwości spowodowane są zaostrzeniem tylno-górnej powierzchni kości piętowej. Wystąpieniu objawów sprzyja używanie zbyt ciasnych butów lub butów ze sztywnym napiętkiem, uraz bezpośredni okolicy pięty lub intensywny trening biegowy. Zazwyczaj jeden problem wywołuje kolejny w okolicy pięty. Zaostrzenie tylno-górnej krawędzi kości piętowej może powodować drażnienie i zapalenia kaletki głębokiej Achillesa oraz samego ścięgna, co nieleczone może doprowadzić do jego uszkodzenia.
Inne częste patologie mogące wywoływać dolegliwości w okolicy stopy i podudzia to: podrażnienie pochewki ścięgna mięśnia zginacza długiego palucha, zapalenie ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego, zapalenie rozcięgna podeszwowego, zespół ciasnoty przedziałów powięziowych, problemy z lędźwiowym odcinkiem kręgosłupa, podrażnienie (lub nerwiak) nerwu łydkowego, zapalenie okostnej kości piszczelowej, zespół kości trójkątnej, dodatkowy mięsień płaszczkowaty, ogólnoustrojowe choroby zapalne, złamania zmęczeniowe kości piszczelowej lub kości w rejonie stopy. Na te ostatnie szczególnie narażeni są juniorzy.

Rzetelnie zebrany wywiad, połączony z badaniem fizykalnym, jest zwykle wystarczający do postawienia diagnozy. Jeśli istnieją wątpliwości, wskazane jest przeprowadzenie badań obrazowych. Co interesujące, patologię ścięgna często można dostrzec w obrazie USG, zanim dojdzie do pojawienia się bólu. W takiej sytuacji zawodnik powinien rozpocząć serię działań mających na celu zapobiegnięcie rozwinięcia się zmian zwyrodnieniowych.

Co nam szkodzi

Do wewnętrznych czynników sprzyjających rozwinięciu się patologii ścięgna piętowego możemy zaliczyć zmieniony zakres ruchu wyprostu w stawie skokowym górnym, zmieniony zakres ruchu w stawie skokowym dolnym, niestabilność tych stawów, obniżenie siły przy ruchu wspięcia na palce, zwiększenie pronacji stopy, przykurcz mięśni okolicy tyłostopia (spowodowany chodzeniem w butach na wysokich obcasach), przykurcz grupy tylnej mięśni uda czy zmiany degeneracyjne w strukturze ścięgna (związane z wiekiem lub mikrourazami). Otyłość, zwiększone napięcie ścięgna, palenie tytoniu, hyperlipidemia (np. zwiększony poziom cholesterolu) czy cukrzyca są także okolicznościami negatywnie wpływającymi na stan ścięgna. Pacjenci cierpiący na zmiany zapalne w chorobach układowych mogą przedstawiać objawy i dolegliwości zgodne z tendinopatią Achillesa.
Jako zewnętrzne czynniki ryzyka wymienia się błędy w metodyce treningu (częste zmiany nawierzchni, zbyt gwałtowne zmiany obciążeń), czynniki środowiskowe (trenowanie w zimnych halach) oraz źle dobrane obuwie i wkładki do butów.

Gdy mamy do czynienia z całkowitym zerwaniem ścięgna Achillesa, konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. Im szybciej będzie przeprowadzona operacja, tym większa szansa na pełen powrót do zdrowia. Zwłoka dłuższa niż jeden lub dwa dni może oznaczać problemy. Co dwie godziny należy chłodzić uszkodzoną tkankę. Czasami lekarz może zdecydować się na ustabilizowanie kończyny w gipsie i pozwolić na gojenie bez operacji. Takie postępowanie należy jednak do rzadkości, z powodu dłuższego czasu powrotu do zdrowia, późniejszego rozpoczęcia rehabilitacji oraz większego ryzyka wystąpienia ponownego zerwania.

Do zerwania ścięgna po leczeniu chirurgicznym dochodzi w 2-8 proc. przypadków. Leczenie operacyjne po zerwaniu ścięgna piętowego ocenia się na satysfakcjonujące w 86 proc. przypadków. Jest ono wskazane przy zerwaniu ścięgna lub uszkodzeniu częściowym powyżej 25 proc. przekroju w badaniu USG.

W celu uzyskania optymalnego efektu końcowego leczenia, konieczne jest regularne uczęszczanie na rehabilitację pooperacyjną. Terapeuta pomoże pacjentowi w kontroli bólu, obrzęku i stanu zapalnego, przyspieszy odzyskanie pełnego, bezbolesnego zakresu ruchu i przeprowadzi trening medyczny ukierunkowany na odbudowanie siły, wytrzymałości oraz propriocepcji.

Powrót do sportu następuje po 6-9 miesiącach od zabiegu lub po 12 miesiącach w sytuacji leczenia zachowawczego (bez operacji).

Całkiem dobre rokowania

Przy stosowaniu leczenia zachowawczego osób cierpiących na tendinopatie Achillesa rokowania są pomyślne. Ogromne znaczenie dla końcowego wyniku terapii ma wyeliminowanie czynnika, który doprowadził do powstania urazu (np. błędy treningowe). Znaczące zmniejszenie bólu i poprawa funkcji następuje po 6-12 tygodniach fizjoterapii. Na leczenie zachowawcze najlepiej reagują pacjenci młodsi (ok. 35. roku życia). Powinno ono trwać 4-6 miesięcy. Aż 71-100 proc. pacjentów jest w stanie wrócić do swojego poziomu aktywności bez żadnych dolegliwości bądź z minimalnymi.

Leczenie zachowawcze i operacyjne daje lepsze wyniki u osób uprawiających sport. Gdy zawiedzie ten pierwszy model postępowania (po 6 miesiącach terapii dolegliwości nie ustępują), zalecana jest operacja ? zwykle usunięcie włóknistych zrostów i zdegenerowanych guzków dla poprawy ukrwienia oraz stworzenia lepiej zorganizowanej tkanki bliznowatej.

Istnieją sprzeczne doniesienia odnośnie skuteczności stosowania podpiętek u pacjentów cierpiących na patologię Achillesa. Rozsądne wydaje się zalecanie 10 mm podpiętek (oczywiście dla obu stóp), aby odciążyć ścięgno, zmniejszyć naprężenia działające na mięśnie łydki, i tym samym zmniejszyć dolegliwości. Jest to szczególnie wskazane przy ?łydce tenisisty?. Należy je jednak stosować tylko dopóki jest to konieczne (1-2 tygodnie) ze względu na ryzyko wystąpienia przykurczu tkanek miękkich.
W leczeniu zachowawczym patologii ścięgna Achillesa ważną rolę pełni przywrócenie prawidłowego ustawienia i ruchomości stopy oraz stawu skokowego, w czym służą pomocą ćwiczenia, terapia manualna i indywidualnie dobrane wkładki ortopedyczne.

W walce z bólem, sztywnością i poprawą funkcjonowania Achillesa skuteczne okazują się: trening ekscentryczny, laseroterapia, jonoforeza z deksametazonem, rozciąganie mięśni łydki, plastrowanie i mobilizacja tkanek miękkich. Najlepsze efekty osiąga się łącząc oddziaływania różnego typu.

Zaburzone funkcjonowanie nerwów może spowodować stan zapalny tkanek przez nie unerwianych (np. okolice pięty). W takiej sytuacji fizjoterapeuta może zaproponować techniki neurodynamiczne, w celu poprawy fizjologii układu nerwowego, co powinno zmniejszyć dolegliwości.

Skuteczność innych metod leczenia Achillesa, takich jak terapia falą uderzeniową (ESWT), iniekcje sterydowe (nigdy do ścięgna!), skleroterapia, doustne niesterydowe leki przeciwzapalne, łuski nocne (ortezy), nie jest potwierdzona naukowo lub wyniki badań są sprzeczne.

Krzysztof Guzowski

* Autor jest fizjoterapeutą w Centrum Rehabilitacji Sportowej.
Kontakt pod nr tel. 0-606 489 932
Artykuł ukazał się w magazynie „TENISKLUB”